Rond di mundo tin miles di persona, cu ta sufri den silencio di e malesa di demencia. Na 2010 mas cu 1500 persona na Aruba tabata diagnostica cu un problema cognitivo, entre otro; demencia.

Demencia ta un termino general, uza pa referi na un perdida of deterioracion di memoria y otro habilidad mental, cu por ta severo; e por afecta con un persona ta haci su actividad diario. Esaki ta afecta e celebro y por afecta cualkier persona, sin distincion di rasa, color, of clase economico.

Loke ta importante pa enfoca riba dje ta, cu perdida di memoria y habilidad cognitivo, no ta un parti normal di e proceso di embehecimento y cu mayoria biaha e malesa di demencia ta causa, pa e decision- y habitonan di nos propio estilo di bida di un fase anterior caba.

Na Aruba te ainda no tin un cifra of dato concreto, tocante e cantidad di persona cu tin un tipo di demencia, pero si por duna un indicacion di cuanto persona mas o menos ta diagnostica cu esaki of a bishita e clinica pa test. Un di e motibonan mas grandi pa cual demencia ta sigui crece den e populacion di hende grandi ta, door di ‘vergrijzing/aging’. Ademas di esaki, hopi toxina cu ta produci den e celebro como resultado di remedi, por ehempel remedi di tera, cu ta uza demasiado of no na midi modera, tambe por ta un causa di demencia den transcurso di tempo.
Demencia tin shete fase di cual cada persona ta pertenece na un di e fasenan aki. Esaki ta significa cu demencia por afecta cualkier persona, aunke cu un gran parti di e causa di demencia ta genetico.

E prome fase ta ora e memoria ta optimal y no tin ningun problema pa recorda of recupera informacion. Esaki ta sigui pa un disminucion y deterioramento di e memoria, di cual cu tempo, por yega t’e na e fase final, cu ta hopi severo. Den e fase final e persona no tin habilidad pa produci palabra, compronde lenguahe y t’e hasta haci uzo di su musculonan.

Kico ta e prome señalnan?
Algun di e prome señalnan di demencia of un problema cognitivo ta:

  • Inhabilidad of dificultad pa corda informacion (nomber, adres, fecha di nacemento) cu por afecta e persona su bida diario.
  • Bruha of perde den cercania familiar/ caminda.
  • Lubida unda a pone producto/material.
  • Cambio drastico den personalidad y animacion.
  • Inhabilidad pa maneha finansa (placa, dificultad pa conta di 1 te cu 100 di patras bay dilanti).
  • Inhabilidad pa corda of tin conocemento di tempo, fecha, localidad, estado di emocion.

Mayoria biaha ta confundi e señalnan di demencia cu e proceso normal di embehecimento. Ta importante pa tuma nota cu e cambio- y señalnan di demencia ta haya atencion of ta reconoci, ora esaki ta na un fase basta leu caba. Pa e motibo aki ta importante, pa enfoca riba prevencion y cuido di e memoria y celebro y tambe un control medico, pa asina evita cu e señalnan aki, no ta reconoci na tempo.

CENTRO DI MEMORIA

Desde 2014 te cu september 2018 Centro di Memoria tin un sistema di registro, unda por wak cuanto pashent a haci test, cuanto pashent tin demencia, ki tipo di demencia y cuanto pashent a haya referencia na otro specialista, pasobra e causa di problema di memoria ta di un tipo reversibel.

Ora un famia/pashent tin sospecho di problema di memoria of un posibel demencia, ta consehabel pa acudi na dokter di cas, pa haya un carta di referencia (verwijsbrief) pa Centro di Memoria. Unabes cu trece e carta na CdM lo haya un cita pa e pre-screening na cas, cu ta ehecuta pa nos Casemanager. E di dos cita lo ta bek na Centro di Memoria, na unda nos geriater, enfermera, psicologo lo mira e pashent y lo haci test di laboratorio y tambe haci e peticion pa CT scan. Nos ta cubri tur e angulonan, pa asina por yega na e miho diagnostico posibel y e guia mas adecua. Loke ta haci Centro di Memoria asina fuerte ta e team multidisciplinario; cada disciplina tin su experticio y ta comparti esaki cu e resto di e team.
Pa hopi famia e diagnostico di demencia ta manera un sentencia di morto y pa otro, e ta mas un alivio. Alivio di por compronde e comportacion di nan mes of nan sernan keri miho y asina por regla e cosnan legal/financiero/medico y social den un periodo, ora e demencia no a avanza ainda. Mas lihe diagnostica demencia tambe, mas lihe Centro di Memoria por brinda e guia necesario na e famia y pashent.

Prevencion
A pesar cu no tin un remedi of cura pa e malesa di demencia of Alzheimer’s, e cientifico- y mediconan a tuma nota di diferente cambio, cu por haci den cada persona su bida diario, pa asina evita of reduci e riesgo di haya e malesa aki.


Algun paso cu bo lo por tuma awe, pa asina preveni of reduci e riesgo di haya e malesa di demencia ta:

  • Evita of reduci consumo di alcohol y tobaco y tene esaki na un minimo.
  • Evita come of bebe producto cu hopi salo, sucu of sabor/color artificial incluso junk food y remedi di tera.
  • Mantene un dieta saludabel.
  • Haci ehercicio regularmente (minimo 10 minuut pa dia).
  • Evita stress (medita, yoga of haci actividad pa distrai y reduci sentimento di stress).
  • Tene e mente activo hungando ‘brain games’, crucigrama, actividad pa stimula e celebro.
  • Haci uzo di e banda di man, cu bo no ta custuma di uza, pa asina stimula e celebro.
  • Mantene un relacion activo cu amistad, familiar incluso participacion den actividad social frecuentemente.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here